The Pedestrian - Maximilian Schell 1973

Ο γνωστός και πολυβραβευμένος ηθοποιός Maximilian Schell με το The Pedestrian απέδειξε για δεύτερη φορά ότι το πολύπλευρο ταλέντο του μπορούσε να λειτουργήσει εξαιρετικά και πίσω από την κάμερα. Είναι η δεύτερη ταινία του μετά και το First Love το 1970 που είναι υποψήφια για Oscar Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας. Το Oscar δεν το κέρδισε έχοντας σκληρό ανταγωνισμό από το νικητήριο La nuit américaine του François Truffaut, πήρε όμως την αντίστοιχης κατηγορίας Χρυσή Σφαίρα, γεγονός που υποδηλώνει την αναγνώριση που γνώρισε η ταινία του την εποχή που κυκλοφόρησε. Με το πέρασμα των ετών όμως η ταινία του ξεχάστηκε και παραγκωνίστηκε από την μνήμη των κινηματογραφόφιλων ακολουθώντας ίσως τη μοίρα του θέματος της ταινίας.
Η συλλογική αλλά και η ατομική μνήμη είναι το ζήτημα πάνω στο οποίο προσπαθεί ο Schell να δημιουργήσει έναν προβληματισμό σε αναφορά με τα εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Προχωράει όμως και παραπάνω τον προβληματισμό του θέλοντας να αποτυπώσει τις διαφορετικές τάσεις που επικρατούσαν την δεκαετία του 1970 στην Γερμανία απέναντι στην ίδια την Γερμανική ιστορία. Αφορμή στέκεται η αποκάλυψη ότι ένα επιφανές στέλεχος του βιομηχανικού κόσμου της Γερμανίας ήταν αυτός που διέταξε την εκτελεση ενός ολόκληρου χωριού στην Ελλάδα κατά τα χρόνια της Γερμανικής κατοχής.
Ιδιαίτερα σημαντική για το περιεχόμενο της ταινίας είναι η φράση με την οποία κλείνει η ταινία, που αποδίδεται σε έναν πρώην πρωθυπουργό της Γερμανίας ότι δηλαδή δεν θα πρέπει να υπάρχει συλλογική ενοχή αλλά συλλογική μνήμη. Οι αναμνήσεις είναι αυτές που ταλαιπωρούν τον ήρωα της ταινίας καθώς το παρελθόν του φαίνεται να τον κατατρώει εσωτερικά. Αναμνήσεις που αφορούν λάθη που έκανε τόσο ως αξιωματικός του Γερμανικού στρατού στο πόλεμο, όσο και σαν πατέρας, σαν σύζυγος και σαν άνθρωπος. Πόση αξία έχουν τελικά οι αναμνήσεις, τι διδάγματα επιφέρουν και μέχρι ποιο σημείο αξίζει να σε επηρεάζουν; Πώς μπορεί κανείς να επανορθώσει για λάθη του παρελθόντος που δεν διορθώνονται; Τι αξία έχει η εκ των υστέρων αποκάλυψή τους και πως βοηθά η ανάσυρση παλιών αναμνήσεων τους ανθρώπους να προχωρήσουν με την ζωή τους; Όλα αυτά είναι ερωτήματα που προκύπτουν στην ταινία του Schell. Απαντήσεις δεν δίνονται γιατί δεν υπάρχουν. Απόψεις ακούγονται που αντικατοπτρίζουν όλο το φάσμα της κοινωνίας. Από τους θύτες που καταδιώκονται από τις τύψεις, τους ηλικιωμένους που γνώρισαν δύο παγκόσμιους πολέμους, τους νέους που δεν μπορούν να διαχειριστούν την ιστορία τους και καταλήγουν να την αποκυρήσσουν.
Όπως είναι ευνόητο λοιπόν, η θεματική της ταινίας είναι δύσκολη και επίπονη ειδικά για όσους έχουν βιώματα εκείνης της εποχής. Ίσως για αυτό η ταινία κατέληξε να έχει την κατάληξη της μνήμης του πολέμου. Να υπάρχει, αλλά να παραγκωνίζεται μέχρι να ξεχαστεί.
Δυστυχώς όμως δεν είναι μόνο αυτός ο λόγος. Η ταινία είναι γυρισμένη με έναν ιδιαίτερο τρόπο που την καθιστά δύσκολη για το ευρύ κοινό. Η σκηνοθεσία του Schell είναι ανθρωποκεντρική. Τα σκηνικά είναι άχρωμα, μουντά, κρύα, σκοτεινά έτσι ώστε επίκεντρο να είναι ο άνθρωπος. Είναι μια ιδιαίτερα εσωτερική ταινία. Ο ρυθμός της είναι αργός και υπνωτικός με την μουσική του Μάνου Χατζιδάκη, που έντυνε μουσικά τις αναμνήσεις κυρίως, να συντελεί στην δημιουργία αυτού του αισθήματος. Κάπου όμως ένοιωθες ότι κάτι έλειπε. Κάτι που θα μπορούσε να πάει την ταινία σε ένα άλλο, ανώτερο επίπεδο. Τελικά καταλήγω ότι δεν έλειπε κάτι, αλλά ότι υπήρχε σε υπερβολικό βαθμό ο μπερδεμένος συναισθηματισμός του Schell γύρω από το θέμα αυτό και η έντονη προσπάθειά του να το αντιμετωπίσει όσο πιο σφαιρικά και ολοκληρωμένα γινόταν, μπλέκοντας όμως έτσι στην σκηνοθεσία του πολλά μονοπάτια εσωτερικής αναζήτησης χωρίς να μπορεί να τα διαχειριστεί πλήρως. Εν τέλει πιστεύω ότι για παράδειγμα ο Γαβράς στο Music Box αντιμετώπισε με καλύτερο τρόπο μια παρόμοια θεματική από ότι ο Schell.